Marka narzędziowa z Teatru Wielkiego w Łodzi

Jednym z bardziej charakterystycznych i rozpoznawalnych budynków w Łodzi jest niewątpliwie siedziba tamtejszego Teatru Wielkiego. Rozpoczęcie budowy miało miejsce w 1949 r. i zakończyło się dopiero 17 lat później. Oficjalne otwarcie odbyło się w dniu 19 stycznia 1967 r., a inauguracji budynku towarzyszyły wystawiane dzień po dniu aż cztery przedstawienia operowe. Wybudowany w socrealistycznym stylu gmach do dzisiaj jest siedzibą Teatru Wielkiego w Łodzi.

^{Źródło: Dziennik Łódzki z 20.01.1967 r., nr 16, str. 1}

Jaki jednak związek może mieć jedna z najbardziej znanych i cenionych łódzkich (i polskich też) scen z pieniądzem zastępczym? Otóż, jak się okazuje, na terenie Teatru Wielkiego w Łodzi w użyciu były, a być może i nadal są, marki narzędziowe.

Bydgoski żeton brakteatowy z 2003 r.

Numizmatyczna historia Bydgoszczy sięga 1346 r. kiedy to król Kazimierz III Wielki nadał miastu przywilej lokacyjny, w którym zapisano prawo do bicia monety pospolitej. Nie ma pewności, czy miasto skorzystało z tego uprawnienia, jednak niektórzy badacze przywołują istnienie monety z napisem „MONETA BIDGOSK”, jak również brakteatów guziczkowych z literą „B”, które mogą o tym świadczyć. Nie ma już natomiast żadnych wątpliwości, że mennica w Bydgoszczy działała i wybijała monety w okresie od 1594 r. do 1688 r.

Jedną z instytucji zajmujących się bydgoską menniczą przeszłością jest tamtejsze Muzeum Okręgowe im. Leona Wyczółkowskiego, posiadające od 1966 r. Dział Numizmatyki. W zbiorach muzealnych znajdują się nie tylko monety pochodzące z mennicy bydgoskiej, ale z całej Polski, jak również banknoty oraz medale pamiątkowe i okolicznościowe.

Żetony pamiątkowe z XXXII. Ogólnopolskiej Giełdy Rzeczy Dawnych i Osobliwości w Łodzi z 2017 r.

Ogólnopolska Giełda Rzeczy Dawnych i Osobliwości organizowana jest w Łodzi już od kilkudziesięciu lat i na stałe wpisała się już do kolekcjonerskiego kalendarza. Pierwszy raz wybrałem się na tę imprezę chyba jeszcze w czasach licealnych, na pewno była ona wówczas jeszcze organizowana wewnątrz Hali Sportowej MOSiR. Oczywiście z różnych przyczyn nie zawsze udaje mi się dotrzeć na każdą edycję, m.in. nie dałem rady wziąć udziału w giełdzie zorganizowanej w dniach 25-26 listopada 2017 r. Ostatecznie nie było tego złego, bo szukając na początku 2018 r. informacji o dacie kolejnej edycji natrafiłem na taką grafikę:

^{Źródło: Mennica Mazowiecka (obecnie grafiki nie ma już na stronie www)}

Muszę przyznać, ze mocno mnie ona wówczas zaskoczyła, gdyż nic a nic nie słyszałem o jakichkolwiek planach wybijania podczas Giełdy okolicznościowych żetonów, jednak jak się okazało na stronie internetowej Polskiego Towarzystwa Numizmatycznego w dziale „Aktualności” faktycznie wisiała zapowiedź, w której podkreślono, że na stoisku PTN-u będzie można wziąć udział w konkursie wiedzy numizmatycznej oraz „po raz pierwszy w Łodzi wyemitujemy pamiątkowy żeton”.

Żeton rabatowy „Cornucopia” z sieci warszawskich cukierni „Lukullus”

Jedną z najbardziej znanych i cenionych sieci cukierni w stołecznej Warszawie są lokale działające pod nazwą „Lukullus”. Historia firmy sięga 1946 r. kiedy to mistrz cukierniczy Jan Dynowski założył na Pradze swoją cukiernię. Obecnie jest ona prowadzona przez wnuka jej założyciela – Alberta Judyckiego, oraz jego wspólnika Jacka Malarskiego.

W drugiej połowie lat 90-tych XX w. cukiernia otrzymała nazwę „Lukullus”. Nowa nazwa wprost nawiązuje do jednego z największych rzymskich generałów Lucjusza Licyniusza Lukullusa (117-56 r. p.n.e.), który zasłynął nie tylko jako wielokrotny zwycięzca nad wojskami Mitrydatesa VI Eupatora, ale także jako organizator niezwykle wystawnych i bogatych uczt. Rzymianinowi przypisuje się również sprowadzenie do Europy z odległych azjatyckich terenów drzew czereśniowych oraz morelowych, których owoce pojawiały się na jego hucznych biesiadach.

Żeton z Litzmannstadt Milchhof

Przygotowując ostatni tekst, poświęcony żetonom kaucyjnym z Monachium, przypomniałem sobie, że tego typu żetony funkcjonowały także w Łodzi. Są to rzadkie emisje, wprowadzone do użytku jedynie przez kilka łódzkich podmiotów, dlatego też spore poruszenie sprawiło pojawienie się w 2015 r. na 61e-aukcji Warszawskiego Centrum Numizmatycznego żetonu, który nie dość, że nigdy wcześniej nie był nigdzie odnotowany, to na dodatek mógł pełnić funkcję żetonu kaucyjnego w mleczarni, działającej w czasach Litzmannstadt pod adresem Danziger Straße 126 (przedwojennie i obecnie ul. Gdańska 126).

Zanim jednak o samym żetonie, chwila na drobną część historyczną. Zakłady mleczarskie przy ul. Gdańskiej 126 w Łodzi zaczęły swoją działalność w dniu 9 grudnia 1935 r. Jak donosiła ówczesna łódzka prasa w tym dniu właśnie uruchomiono pod tym adresem pierwszą w Łodzi zlewnię mleka. Reklamy zachęcające łodzian do zamawiania mleka w nowo otwartej Okręgowej Spółdzielni Mleczarskiej można już było przeczytać dzień wcześniej.

^{Głos Poranny nr 337 z 8 grudnia 1935 r., str. 6}

Żetony kaucyjne z Englischer Garten w Monachium (Niemcy)

W zeszłym roku miałem okazję spędzić uroczy tydzień w stolicy Bawarii – Monachium. W trakcie całodniowych wędrówek i zwiedzania trochę z przypadku, trochę na podstawie internetowych rekomendacji udało się zajrzeć także do położonego w centralnej części miasta tzw. Ogrodu Angielskiego (niem. der Englischer Garten). Jest to ogromny, zajmujący ponad 4 km² naturalny park, który rozciąga się wzdłuż rzeki Izary. Został założony w 1789 r. na polecenie księcia Bawarii Karola II z dynastii Wittelsbachów i od tego czasu służy mieszkańcom oraz turystom.

Jednym z najbardziej znanych i chętnie odwiedzanych miejsc w Englischer Garten jest drugi co do wielkości monachijski ogródek piwny, zlokalizowany w pobliżu postawionej pod koniec XVIII w. chińskiej wieży. Pierwszy lokal piwny powstał w tym miejscu już w pierwszej połowie XIX w., był to jednak niewielki przybytek, oferujący poza piwem rozrywkę w postaci kręgielni oraz miejsca do tańczenia. Z czasem powstała tam restauracja, która ciągle się rozrastała, w szczególności jeśli chodzi o zewnętrzne stoły i ławy. Od 1974 r. lokalem i ogródkiem piwnym zarządza firma Haberl Gastronomie, a sam ogródek obejmuje aż 7.000 miejsc siedzących.

^{Źródło: archiwum autora}

Żeton pamiątkowy na 10-lecie działalności sieci sklepów „Selgros” w Polsce

Dla wielu osób (a teraz już także i dla wszystkich Czytelników) nie jest tajemnicą, że od wielu lat przede wszystkim interesuję się pieniądzem metalowym związanym z moim rodzinnym miastem – Łodzią. W związku z tym od czasu do czasu zdarza się, że ktoś zwróci się do mnie z prośbą o identyfikację albo ofertą kupna jakiegoś numizmatu, który z uwagi na mój lokalny patriotyzm mógłbym chcieć dołączyć do swojego zbioru. Jedna z takich historii wydarzyła się kilka lat temu, kiedy na moją skrzynkę e-mail trafiła wiadomość z propozycją sprzedaży okolicznościowego żetonu, mającego pochodzić z jednego z łódzkich sklepów wielkopowierzchniowych. Zdaniem piszącego oferowany numizmat miał zostać specjalnie wybity z okazji 10-lecia otwarcia w Łodzi przy ul. Rokicińskiej.

^{Ze zbiorów autora}

„Żeton” Wystawy Jubileuszowej w Pradze z 1908 r. (Czechy)

W okresie od 14 maja do 18 października 1908 r. odbywała się w czeskiej Pradze „Wystawa Jubileuszowa”. Została ona zorganizowana przez praskę Izbę Przemysłowo-Handlową (czes. Obchodní a živnostenská komora v Praze) celem uczczenia 60-lecia panowania cesarza Franciszka Józefa I. Rozmach wystawy był ogromny, do zaprojektowania obiektów wystawienniczych zatrudniono aż 18 architektów, wybudowano 20 publicznych pawilonów oraz 118 prywatnych, a cały teren imprezy zajął ostatecznie ok. 80.000 m². Nie dziwi zatem, że przez pięć miesięcy wystawy odwiedziło ją aż ok. 2,5 miliona osób. Co ciekawe, mimo że wystawa była ona zorganizowana na cześć cesarza, sam Franciszek Józef I nie pojawił się w jej trakcie w Pradze. W jego imieniu wystawę odwiedzili natomiast arcyksiążę Franciszek Ferdynand Habsburg oraz arcyksiążę Karol Habsburg.

^{Źródło: Český svět nr 32 z 22 kwietnia 1908 r., str. 2}

Pamiątkowy żeton z kuźnicy w Frohnau (Niemcy)

Frohnau to niewielkie miasteczko (wg Wiki w 2011 r. liczyło 924 mieszkańców), położone w południowej Saksonii, niecałe 10 km od granicy niemiecko-czeskiej. Jego historia sięga końca XIV w., a swój największy rozwój przeżywało w wieku XVI, gdy odkryto w okolicach miasta złoża srebra. Do odkrycia pokładów tego cennego kruszcu doszło w październiku 1491 r., a dokonał tego Caspar Nietzel, który zauważył rudę srebra w masywie Schreckenberg. Jeszcze tego samego roku zebrał się sąd górniczy, który podjął decyzję o eksploatacji złoża, a w 1496 r. postanowiono o założeniu osady Neustadt am Schreckenberg (dzisiaj Annaberg-Buchholz). Obydwie te decyzje zapadły w pomieszczeniach, znajdujących w istniejącej do dzisiaj kuźnicy w Frohnau.

^{Kuźnica w Frohnau (licencja: CC BY-SA 3.0 Deed)}

„Łódzkie żetony – przegląd i charakterystyka” – wykład dla łódzkiego Oddziału PTN (23.11.2023 r.)

Miałem dzisiaj przyjemność wygłosić wykład dla Polskiego Towarzystwa Numizmatycznego Oddział w Łodzi, poświęcony łódzkim żetonom. W trakcie spotkania przybliżyłem słuchaczom historię łódzkiego pieniądza zastępczego oraz opowiedziałem o kilku wybranych rodzajach łódzkich żetonów. Dziękuję za zaproszenie i mam nadzieję, że jeszcze będę mieć kiedyś okazję opowiedzieć tak zacnemu Gronu o innych grupach pieniądza zastępczego.

_{Autor zdjęcia: Marek Folwarniak}