Żetony kaucyjne z Englischer Garten w Monachium (Niemcy)

W zeszłym roku miałem okazję spędzić uroczy tydzień w stolicy Bawarii – Monachium. W trakcie całodniowych wędrówek i zwiedzania trochę z przypadku, trochę na podstawie internetowych rekomendacji udało się zajrzeć także do położonego w centralnej części miasta tzw. Ogrodu Angielskiego (niem. der Englischer Garten). Jest to ogromny, zajmujący ponad 4 km² naturalny park, który rozciąga się wzdłuż rzeki Izary. Został założony w 1789 r. na polecenie księcia Bawarii Karola II z dynastii Wittelsbachów i od tego czasu służy mieszkańcom oraz turystom.

Jednym z najbardziej znanych i chętnie odwiedzanych miejsc w Englischer Garten jest drugi co do wielkości monachijski ogródek piwny, zlokalizowany w pobliżu postawionej pod koniec XVIII w. chińskiej wieży. Pierwszy lokal piwny powstał w tym miejscu już w pierwszej połowie XIX w., był to jednak niewielki przybytek, oferujący poza piwem rozrywkę w postaci kręgielni oraz miejsca do tańczenia. Z czasem powstała tam restauracja, która ciągle się rozrastała, w szczególności jeśli chodzi o zewnętrzne stoły i ławy. Od 1974 r. lokalem i ogródkiem piwnym zarządza firma Haberl Gastronomie, a sam ogródek obejmuje aż 7.000 miejsc siedzących.

Jak wizyta w takim miejscu to i obowiązkowo trzeba było skosztować lokalnego monachijskiego piwa. Nie zdziwiło mnie, że od każdego kufla pobierana jest kaucja (na chwilę mojej wizyty wynosiła 1 euro), gdyż widziałem ten mechanizm już w innych miejscach, jednak po raz pierwszy towarzyszyło temu wydanie specjalnego żetonu kaucyjnego.

Na ziemiach polskich żetony zastawne, określane również jako kaucyjne, były często używane pod koniec XIX w. oraz w pierwszej połowie XX w. na terenach dawnego zaboru pruskiego oraz znajdujących się w obrębie Niemiec przed 1945 r. Łatwo można je rozpoznać po napisie „Pfand”, który można przetłumaczyć jako zastaw lub kaucję.

Żetony tego typu pełniły dwie funkcje. Po pierwsze służyły do rozliczeń między przedsiębiorcami np. browarami i sklepami, restauracjami. Drugą, bardziej przyziemną funkcją, była kaucja realizowana między sprzedawcą, a klientem i poza istnieniem specjalnego żetonu nie różniła się od powszechnie stosowanej i dzisiaj w sklepach kaucji np. za butelki. Przykładowo, jeśli kupowaliśmy butelkę z piwem, to otrzymywaliśmy od sprzedawcy towar oraz żeton kaucyjny. Jeśli chcielibyśmy się odzyskać kaucję trzeba było wrócić do tego konkretnego punktu sprzedaży i oddać żeton oraz butelkę, dopiero wtedy wydawano wartość depozytu. Oddanie samego żetonu lub samej butelki nie dawało podstaw do wypłaty kaucji, należało zwrócić obydwie rzeczy jednocześnie. W Polsce nie znam obecnie żadnego miejsca gdzie tego typu żetony jeszcze funkcjonują, ale jak widać w Niemczech taki system nadal działa, a przynajmniej można się na niego natknąć w Monachium.

W trakcie mojego pobytu w monachijskim Englischer Garten dostępne dla klientów były jedynie żetony identyczne do zamieszczonego powyżej. Internet jednak pokazał mi, że w latach wcześniejszych używano przynajmniej dwóch innych rodzajów żetonów kaucyjnych. Pierwszy z nich przypomina ten, który dołączył do mojej kolekcji, bowiem również został wykonany w metalu, posiada identyczny wizerunek rewersu oraz napis otokowy na awersie. Odmienny jest jedynie centralny element awersu, gdzie wprost określono funkcję żetonu poprzez umieszczony napis „PFAND DEPOSIT”.

Na stronie Numista znalazłem również plastikowe żetony z monachijskiego ogródka piwnego przy wieży chińskiej. Być może jest to najstarszy rodzaj numizmatów pochodzących z tego miejsca, które w późniejszym czasie zastąpiły trwalsze żetony wybijane w metalu.