Jednym z bardziej charakterystycznych i rozpoznawalnych budynków w Łodzi jest niewątpliwie siedziba tamtejszego Teatru Wielkiego. Rozpoczęcie budowy miało miejsce w 1949 r. i zakończyło się dopiero 17 lat później. Oficjalne otwarcie odbyło się w dniu 19 stycznia 1967 r., a inauguracji budynku towarzyszyły wystawiane dzień po dniu aż cztery przedstawienia operowe. Wybudowany w socrealistycznym stylu gmach do dzisiaj jest siedzibą Teatru Wielkiego w Łodzi.
Jaki jednak związek może mieć jedna z najbardziej znanych i cenionych łódzkich (i polskich też) scen z pieniądzem zastępczym? Otóż, jak się okazuje, na terenie Teatru Wielkiego w Łodzi w użyciu były, a być może i nadal są, marki narzędziowe.
Czym jednak są te marki narzędziowe? W największym skrócie, marki narzędziowe to swoiste żetony zastawne posiadające również cechy identyfikatorów. W dominującej większości używane były w fabrykach i zakładach, jednak można je spotkać również w innych miejscach pracy. Umieszczano na nich nazwę zakładu (często w formie skrótu lub znaku graficznego) oraz numer przypisany do konkretnego pracownika. Marka służyła do wypożyczenia np. z narzędziowni, niezbędnych pracownikowi narzędzi, który pozostawiał jako „zastaw” swoją markę narzędziową. Następnie, po zakończeniu pracy przy zdawaniu narzędzi pracownik odbierał swój żeton. Z racji tego, że marki narzędziowe najczęściej były zawieszane w miejscu gdzie wisiały pobrane narzędzia większość z nich posiada otwór.
Z przykrością należy stwierdzić, że marki narzędziowe w świecie numizmatyki traktowane są całkowicie po macoszemu lub wręcz zupełnie pomijane i nieuznawane jako „prawdziwie” numizmaty. Przykładem takiego podejścia może być chociażby postawa śp. Stanisława Bulkiewicza, który na łamach swojego opus magnum, poświęconego łódzkiemu pieniądzowi zastępczemu umieścił jedynie kilka przykładów tego typu marek w dziale „Suplement” z komentarzem, że jest wiele okrągłych blaszek, w tym znaczki narzędziowe, które z monetami czy żetonami nie mają nic wspólnego. Na szczęście od jakiegoś czasu zauważam, że coraz więcej osób się tym tematem interesuje i traktuje go jako taki lokalny przykład numizmatyki, który warto poznawać i opisywać.
Wracając jednakże do tytułowej marki narzędziowej, prezentuje się ona następująco:
Przyjrzyjmy się jej nieco bliżej. W centralnej części awersu umieszczono logo Teatru Wielkiego w Łodzi, po jego bokach nabito litery „T – G”, a pod spodem numer „126”. Z przykrością należy stwierdzić, że umieszczone na numizmacie symbole i oznaczenia niewiele dają jeśli chodzi o jego bliższą identyfikację w zakresie chociażby okresu jego wybicia i używania, czy też działu gdzie mógł być stosowany.
Wydawać by się mogło, że logo Teatru Wielkiego w Łodzi mogłoby przynajmniej pomóc jeśli chodzi o kwestię okresu wytworzenia prezentowanej marki narzędziowej, w końcu logotypy instytucji na przestrzeni lat ich działalności mogą wielokrotnie ulegać zmianie. Nie w tym przypadku. Teatr Wielki w Łodzi był niezmiernie przywiązany do logotypu widocznego na marce narzędziowej. Można go bowiem zauważyć już w programie baletu „Pan Twardowski„, który miał swoją premierę w dniu 24 czerwca 1967 r. (czyli pół roku po otwarciu Teatru), a następnie na materiałach związanych z Teatrem aż po program opery „Włoszka w Algierze„, który premierowo wystawiono w dniu 26 kwietnia 2008 r. Jednak już w programie opery „Straszny Dwór„, wystawianej od dnia 27 września 2009 r. widoczne jest nowe logo Teatru Wielkiego w Łodzi. Znaczy to, że logo widoczne na marce narzędziowej było w użyciu przez okres 41 lat… Podejrzewam jednak, że numizmat należy łączyć z pierwszymi dziesięcioleciami działalności Teatru Wielkiego w Łodzi, niż z okresem po 1989 r.
Odnośnie liter „T – G” można zakładać, że to albo skrót jakiegoś działu TWŁ, raczej nie są to inicjały pracownika. Prędzej numer „126” należy łączyć z konkretną osobą, choć pamiętam, że na kiedyś można było kupić Allegro drugi taki sam żeton, więc może to jednak numer np. jakiegoś pomieszczenia?
Niestety, Teatr Wielki w Łodzi z uporem godnym lepszej sprawy ignoruje wszystkie wiadomości e-mail jakie przesłałem w sprawie prezentowanej marki narzędziowej. Tym samym udzielenie odpowiedzi na powyższe pytania póki co nie jest możliwe, a kwestie te pozostają tajemnicą.
Źródła:
– Dziennik Łódzki z 20.01.1967 r., nr 16, str. 1-2,
– Program baletu „Pan Twardowski”, mającego premierę w TWŁ w dniu 24.06.1967 r.,
– Program opery „Włoszka w Algierze”, mającej premierę w TWŁ w dniu 26.04.2008 r.,
– Program opery „Straszny Dwór”, mającej premierę w TWŁ w dniu 27.09.2009 r.
– Bulkiewicz Stanisław, Monety zastępcze oraz znaki monetopodobne Łodzi i okolic, Łódź-Piła 1998 r., str. 77
Zastępczy 