Nieco ponad 3,5 roku temu na numizmatycznym rynku książkowym ukazała się niespodziewanie publikacja autorstwa Jerzego Ziółkowskiego, poświęcona pieniądzowi zastępczemu Krotoszyna i powiatu krotoszyńskiego (recenzja do przeczytania tutaj). Od tego czasu autor nie próżnował i niedługo przed wakacjami 2023 r. została wydana drukiem kolejna jego praca, tym razem dotycząca pieniądza zastępczego Koźmina i powiatu koźmińskiego.
Najnowsza książka p. Jerzego Ziółkowskiego jest bardzo podobna do poprzedniej, zarówno pod kątem formatu, jak i przedstawienia treści. Twarda okładka, dobrej jakości papier, świetne zdjęcia to już chyba znak rozpoznawczy publikacji tego autora. Z przyjemnością można kartkować taką książkę i z uwagą analizować przedstawione na jej kartach monety, banknoty oraz m.in. archiwalne zdjęcia Koźmina.
Autor utrzymał także swój styl pisania, „Pieniądz zastępczy Koźmina…” bez problemu można przeczytać w jedno popołudnie. Oczywiście w pewnym stopniu to zasługa licznych zdjęć, ale p. Jerzy Ziółkowski w sposób bardzo przystępny i popularnonaukowy opisuje historię koźmińskiego pieniądza zastępczego. Ogromnym plusem jest odwołanie się do archiwalnego materiału źródłowego, autor wnikliwe zapoznał się i przeanalizował zachowaną dokumentację np. magistratu w Koźminie. Dzięki temu dokonanych zostało kilka zaskakujących odkryć, o których do tej pory nikt nie wspominał w fachowej literaturze przedmiotu. Dodatkowo autor zrealizował badania spektrometryczne monet z Koźmina, które również przyniosły niespodziewane efekty i wnioski.
W swojej pracy autor jednak nie ustrzegł się drobnych potknięć i błędów. W trakcie lektury można natknąć się na kilka literówek (wyłapałem: „pomoc Panu dr Maciejowi” – str. 10 /brak kropki po „dr”/, „w kąpieli płynnego cynku” – str. 113 /brak litery „z”/, „pożar, któru ogarnął” – str. 165), czy pomyłkę w przypisach (przypisy 67 i 69). Gdyby nie tych kilka błędów, książkę można by ocenić jako doskonale zredagowaną.
Poza literówkami autor niestety nie ustrzegł się także pewnych potknięć w samym merytorycznym tekście. Najważniejszym z nich jest, w mojej ocenie, kwestia banknotu o nominale 5 marek z 1918 r. z podpisem urzędnika o nazwisku Mitsche. Autor napisał, że o tym banknocie wspomniał w swojej pracy A. Podczaski i jest to jedyny znany egzemplarz. Banknot ten jednak nie został umieszczony w katalogu pieniądza zastępczego, wyemitowanego przez Kreisgemeindeverband Koschmin, jak również nie ma żadnej informacji, że np. zdaniem autora ten banknot może być fałszerstwem, bądź pomyłką.
Kolejny błąd to odniesienie się do starego, mocno już nieaktualnego katalogu Petera Menzla. P. Jerzy Ziółkowski powołuje się bowiem na edycję z 2005 r., podczas gdy wyszły kolejne wersje w 2014 i 2018 r. (forma CD), jak również w 2022 r. udostępniono w Internecie pełną, najnowszą wersję opisywanego katalogu (dostępny pod tym adresem). Dodatkowo autor pomylił się przy kolejnym katalogu, tym razem Bogumiła Sikorskiego (dotyczącego pieniądza zastępczego Wielkopolski, Pomorza i Mazur), podając jako datę wydania 2021 r., podczas gdy publikacja ta ukazała się w 2001 r.
Nie jest dla mnie także jasny cel dwóch akapitów ze str. 42. Poprzedzający je tekst dotyczy znanych w środowisku fałszerstw Bruno Röttingera, który sfałszował m.in. monety zastępcze z Koźmina. Autor swój wywód kończy stwierdzeniem, że w/w fałszerstwa są obecnie chętnie poszukiwane przez kolekcjonerów, po czym w wymienionych właśnie kolejnych dwóch akapitach nagle przechodzi do ustaleń z 2021 r., których przedmiotem były fałszywe monety wojskowe Korpusu Ochrony Pogranicza (pierwszy akapit), by później wspomnieć jeszcze, że historia fałszowania pieniądza sięgają aż starożytnej Grecji i Rzymu (drugi akapit)… Już na marginesie, przy okazji tematu fałszerstw Bruno Röttingera tylko wspomnę, że według mnie bardziej czytelne byłoby umieszczenie ich osobno w katalogu monet Koźmina, autor bowiem wymieszał je razem z oryginalnym pieniądzem. Jest to jednak w zasadzie wyłącznie uwaga techniczna, a nie błąd jako taki.
Ostatnią rzeczą, do której mógłbym się przyczepić, to ostatnia strona opisywanej książki. Na jej łamach autor postanowił bowiem znienacka przybliżyć czytelnikom złożoność systematyki całego działu numizmatyki jakim jest pieniądz zastępczy, odwołując się do pieniądza dominialnego, monet i banknotów z łódzkiego Getta, czy też polskiego pieniądza wojskowego z okresu II RP. O ile nie neguję potrzeby przybliżenia tej tematyki czytelnikom, o tyle dziwi i razi miejsce jej umieszczenia. Zdecydowanie bardziej przydatne byłoby zamieszczenie tych informacji w części wstępnej publikacji, a nie na samym jej końcu.
Reasumując, podobnie jak w przypadku wcześniejszej pracy p. Jerzego Ziółkowskiego, tak i w tym przypadku mamy do czynienia z bardzo ważną, cenną i dobrze napisaną książką, która ma pewne drobne mankamenty i potknięcia. Mam nadzieję, że autor nie poprzestanie jedynie na tych dwóch publikacjach i w przyszłości będzie okazja do zapoznania się z kolejnymi jego pracami, być może poświęconymi dalszym miastom, gminom i powiatom tego regionu Wielkopolski.
Tytuł: Pieniądz zastępczy Koźmina i powiatu koźmińskiego 1914-1919
Autor: Jerzy Ziółkowski
Wydawnictwo: nakładem autora
Ilość stron: 192
Rok wydania: czerwiec 2023 r.
Zastępczy 