Kiedy pod koniec 2022 r. dotarła do mnie wieść o pojawieniu się na rynku książki autorstwa Roberta Gorzkowskiego poświęconej płacidłom, pokwitowaniom i generalnie szeroko rozumianym powinnościom między dziedzicem, a chłopem, byłem więcej niż rad. Do tej pory brakowało bowiem wśród literatury numizmatycznej kompendium, które w sposób kompleksowy zajmowałoby się tą tematyką. Znając liczne teksty autora, prezentowane na łamach „GROSZa”, liczyłem że skoro tematem zajmuje się specjalista, ktoś to od kilkudziesięciu lat zajmuje się pieniądzem dominialnym, to książka będzie cennym opracowaniem tego zagadnienia.
Powyższe zdjęcie być może nie do końca to oddaje, ale po wzięciu książki do ręki przede wszystkim rzuca się do oczu jej duży rozmiar, wydrukowano ją bowiem w formacie A4. Szczęśliwie, nie jest ot pozycja gruba, więc nie ma problemu z niewygodą przy czytaniu. Dodatkowo duży format, połączony z wykorzystaniem kredowego kolorowego papieru, pozwolił na dokładne przedstawienie licznych zdjęć i ilustracji prezentowanych bonów, żetonów i innych obiektów.
Niestety, jakość i ilość fotografii to w zasadzie jedyny element recenzowanej książki, który mogę pochwalić w pełni i bez zastrzeżeń. W przypadku treści już tak dobrze nie jest, a lista różnego rodzaju potknięć i błędów zajęła mi całą kartkę.
Przede wszystkim na stronach książki często i gęsto zdarzają się bowiem: błędy ortograficzne (np. „przekształciła się w „Państwa” magnackich” – str. 8, „zebrać z Pańskiego pola” – str. 11, „wobec kościoła Dziesięcina – była” – str. 21, „Strzyzowic” – str. 49 , „pod tym kontem” – str. 50, „Województwa Lubelskiego” – str. 92), interpunkcyjne (np. „latach 60 XIX wieku …” – str. 47, „lata 40 XIX wieku” – str. 49), typograficzne (np. „1807r.” – str. 33, „135x172mm” – str. 34), czy w tłumaczeniach (np. „Stanislaw Kljaseicz (…) widuklejewskoho” – str. 78).
Kolejne błędy dotyczą przypisów i bibliografii. Pisząc swoje artykuły, czy nawet wpisy na blogu, lubię sięgać do źródeł, a tym bardziej umożliwiać moim czytelnikom samodzielne ich odnalezienie. Dlatego też z dużą starannością podchodzę do kwestii prawidłowego tworzenia przypisów i bibliografii. Natomiast p. Robert Gorzkowski do tego tematu podszedł nad wyraz luźno i nonszalancko, nie zamieszczając w swojej pracy w ogóle żadnych przypisów (sic!). Na szczęście na końcu książki jest nawet dosyć bogata bibliografia, ale w trakcie lektury okazało się, że jest ona niepełna (brak m.in. pamiętnika Karola Brzozowskiego, który cytowany jest na str. 10, 12-13, 26, artykułu M.Ch. wspomnianego na str. 16, książki o Wołłowiczach ze str. 34, publikacji Jerzego Piwaka (str. 37), tekstu Stanisława Pigosia (str. 78), czy pracy Romana Aftanazego (str. 87-88)). Dodatkowo można w niej odnaleźć błędy, nie przeglądałem wprawdzie pozycji po pozycji, ale rzuciło mi się w oczy, że na str. 61 autor podał, iż data wydania publikacji „Skład albo skarbiec znakomitych sekretów oekonomiej ziemiańskiej”, autorstwa Jakuba Kazimierza Haura, to 1689 r., a w bibliografii przy tej pozycji zamieścił informację o dacie wydania jako 1690 r. (nawiasem mówiąc, prawidłowa data wydania to 1693 r.).
Tyle jeśli chodzi o błędy techniczne, przejdźmy do treści merytorycznej. Niewątpliwie chwali się, że autor podjął tak specyficzny i omijany przez numizmatyków temat. Pieniądz zastępczy generalnie traktowany jest marginalnie, a jakakolwiek specjalizacja przyciąga jeszcze mniej kolekcjonerów i osób, które badają takie numizmaty. Na łamach swojej pracy p. Robert Gorzkowski przedstawił liczne przykłady stosowania dominialnego pieniądza zastępczego, wskazał jego różnorodne nazewnictwo i definicje, a także historię jego stosowania, z odwołaniem m.in. do pamiętników. Wydaje mi się jednak, że autor nie do końca przemyślał co właściwie chciałby w swojej książce przekazać i jak ją skonstruować. Dlatego też efekt cała praca jest odbiciem jej tytułu – jest w niej dużo treści, ale podanej w sposób niezmiernie chaotyczny i nieuporządkowany, z rozdziałami, które w mojej ocenie nie układają się w żadną logiczną i wynikającą z siebie całość. Najgorsze jednak jest to, że autor ciągle i ciągle rozpoczynał jakiś temat, zaczynał go omawiać, po czym pojawiała się ilustracja niezwiązana z zagadnieniem i po niej autor nie kontynuował wcześniejszego wątku, a zaczynał opowiadać o tym co widać na zdjęciu i co się z tym wiąże. Czasami po akapicie, bądź dwóch, zdarzał się powrót do wcześniejszego tematu, ale w dominującej ilości przypadków wcześniejszy temat po prostu się urywał i już. Wspomnieć również należy, że takie skakanie z tematu na temat zdarzało się także bez specjalnego fotograficznego przerywnika, ot autor w jednym akapicie pisał o jednym, by nagle w kolejnym – bez żadnego przejścia, podrozdziału, zaznaczenia – zacząć coś nowego. Niezmiernie ciężko czytało się tak napisaną pracę.
Mam bardzo mieszane uczucia odnośnie książki p. Roberta Gorzkowskiego i chyba jednak nie jestem w stanie jej komukolwiek polecić. Mimo ogromnej wiedzy autora, bardzo ciekawego i rzadko podejmowanego tematu, bogatego zbioru fotografii, kilku ciekawych faktów i przywoływanych źródeł, praca jest skonstruowana w sposób bardzo chaotyczny i trudny w odbiorze. Do tego liczne błędy, brak przypisów, a także wiele kwestii poruszonych jedynie „po łebkach”, urywanych w połowie, bądź bez jakiegoś podsumowania znacząco negatywnie wpływa na lekturę. Niestety, wygląda na to, że jeszcze trzeba będzie poczekać na odpowiednie opracowanie, poświęcone pieniądzowi dominialnemu.
Tytuł: Pokwitowania i płacidła, powinności pańszczyźniane, praca ustawowa i najemna, szarwarki, czynsze – mające związek z dworem i wsią
Autor: Robert Gorzkowski
Wydawca: Konrad J. Waluś
Ilość stron: 104
Rok wydania: grudzień 2022 r.
Zastępczy 